Картографування поселень слов’янських племен зарубинецької культури ІІІ ст. до н. е. – ІІ ст. н. е.

Автор(и)

DOI:

https://doi.org/10.30840/2413-7065.4(85).2022.268113

Ключові слова:

слов’яни, венеди, зарубинецька культура, автохтонна теорія, рід, плем’я, гнізда поселень, Україна, Білорусь, РФ

Анотація

Етнологічні дослідження слов’янських племен неврів, скіфів-землеробів і скіфів-орачів VII–ІІІ ст. до н. е. в Середньому та Верхньому Подніпров’ї на території України, Білорусі та РФ, що були надруковані в попередніх числах журналу «Українознавство», ствердили новий метод соціокультурної антропології – метод родоплемінної географії. Встановлено, що в соціальному житті східнослов’янських племен основним учасником був рід, а не патріархальна сім’я, сімейна або сусідська община. Незважаючи на появу праць Бахофена, Мак-Леннана, Моргана, Ковалєвського, Косвена та інших дослідників, в археології досі не відпали радянські уявлення про патріархальну сім’ю як ембріон суспільства і не змінилося ставлення до общини, роду та племені. Археологи до цього часу досліджують етнічно не визначених носіїв археологічних культур.
Але археологам відомо, що родоплемінний лад і розміщення родових поселень гніздами існували на всіх континентах планети з часів палеоліту. Тому родоплемінна географія відкриває нові можливості для дослідження земель, на яких проживали слов’янські племена – предки українського народу, який викликає надзвичайний інтерес у всьому світі. Елементами історичної географії в дослідженні етногенезу слов’ян на початку ХХ ст. користувався В. Хвойка, вивчаючи близько 500 різночасових поселень в Україні. Л. Нідерле розробив карту розселення слов’янських племен із областей початкового проживання, яка, за спостереженнями Б. Рибакова, відповідає основним контурам території розселення слов’ян протягом двох тисячоліть. Системні картографічні дослідження поселень слов’янських племен Верхнього Подніпров’я проводив Л. Поболь – прихильник автохтонної теорії походження слов’ян В. Хвойки. Досі протистоїть автохтонній теорії Петербурзька школа археологів (М. Щукін, В. Єременко, К. Каспарова), яка дотримується міграційної теорії. Хибність міграційної теорії успішно доводить українська дослідниця С. Пачкова. Зібраний нами матеріал гніздового скупчення поселень зарубинецької культури в період ІІІ ст. до н. е. – ІІ ст. н. е. на сучасних картах масштабу 1:850000 для Білорусі та 1:250000 для України і РФ підтверджує автохтонну теорію походження слов’ян і, в тому числі, автохтонність українського народу. Ці й подальші подібні дослідження дають можливість виявити характерні риси етногенезу слов’ян-українців від літописних племен Київської Русі до доби заліза, бронзи та міді.

Біографія автора

Олексій Трачук, Науково-дослідний інститут українознавства

кандидат історичних наук, старший науковий співробітник відділу соціокультурної антропології НДІУ

Посилання

BARAN, V. (1998). Ancient Slavs. Kyiv, 172 p. [in Ukr.]

BARAN, Ya. (2000). Social Order and Social Relations. Ancient History of Ukraine. Kyiv, Vol. 3, pp. 143-163. [in Ukr.]

BYDZYLIA, V., Pachkova, S. (1969). Settlement of Zarubyntsi Culture in Liutezh Village. MIA (Materials and Researches in Archaeology), №160. Moscow. Leningrad, pp. 51-74. [in Rus.]

VINOKUR I., TELEGIN, D. (2005). Archeology of Ukraine. Ternopil. 480 p. [in Ukr.]

From Trypillia Culture to Modern Times. (2007). Kyiv, 336 p. [in Ukr.]

DOVZHENOK, V. (1961). Agriculture of Ancient Rus until the Middle of the 13th Century. Kyiv, 267 p. [in Ukr.]

EHOREICHENKO, A. (1999). Zarubyntsi Culture. Vol. 2. Minsk, pp. 232–271. [in Bel.]

EREMENKO, V. (1997). «Celtic veil» and Zarubyntsi Culture. St. Petersburg, 232 p. [in Rus.]

KOSVEN, M. (1963). Family Community and Patronymy. Moscow, 219 p. [in Rus.]

KUKHARENKO, Yu. (1964). Zarubyntsi Culture. SAI (Code of Archaeological Sources). Moscow, 66 p. [in Rus.]

LASHANKOU, M. (1999). Archeological Monuments of Milograd Culture. Vol. 2. Minsk, pp. 29-39. [in Bel.]

LEONTOVYCH, F. (1874). Cooperative and Communal Character of the Political Life of Ancient Russia. Journal of the Ministry of Public Education, Part СLXXIV. St. Petersburg, pp. 120–133. [in Rus.]

MAKSIMOV, E. (1982). Zarubyntsi Culture on the Territory of the Ukrainian SSR. Kyiv, 183 p.[in Ukr.]

MAKSIMOV, E. (1993). Origin and Ethnic Affiliation. Slavs and their Neighbors at the End of the 1st Millennium BC – the First Half of the 1st Millennium AD. Moscow, pp. 24–39. [in Rus.]

MAKSIMOV, E. (1972). Middle Dnieper at the Turn of our Era. Kyiv, 178 p. [in Ukr.]

MAKSIMOV, E., Petrov V. (1975). Zarubyntsi Culture. Archeology of the Ukrainian SSR. Kyiv, Vol. 3. pp. 11–24. [in Ukr.]

MORGAN, L. (1934). Ancient History or the Study of Late Human Progress from Savagery through Barbarism to Civilization. Leningrad, 350 p. [in Rus.]

NIEDERLE, L. (1956). Slavic Antiquities. Moscow, 451 p. [in Rus.]

OBLOMSKY, A. (1993). Late Zarubyntsi Monuments. Slavs and their Neighbors at the End of the 1st Millennium BC – the First Half of the 1st Millennium AD. Moscow, P. 40–52. [in Rus.]

OBLOMSKY, A. (2017), On the Migration of the Early Slavs to the East in Roman Times. Rossiiskaia Arkheolohiia (Russian Archeology), №3, pp. 71–88. [in Rus.]

OBLOMSKY, A., TERPILOVSKY, R., PETRAUSKAS, O. (1990). Decay of Zarubinets Culture and its Social, Economic and Ideological Reasons. Kyiv, 48 p. [in Ukr.]

ONYSHCHUK, Ya. (2018). Population of Western Volhynia and Western Podillia in the First Half of the 1st Millennium BC: Cultural and Historical Aspect. Lviv, 568 p. [in Ukr.]

PACHKOVA, S. (2006). Zarubyntsi Culture and Latenized Cultures of Europe. Kyiv, 372 p. [in Ukr.]

PACHKOVA, S. (2002). About the Role of Migrations in the Formation of Zarubyntsi Culture. The Oldest Communities of Farmers and Cattle Breeders of the Northern Black Sea Region (5th Millennium BC – 5th Century AD): Scientific Conference Report. Tiraspol, pp. 322-324. [in Mol.]

PACHKOVA, S. (1999). Participation of the Local Component in the Formation of Zarubyntsi Culture. Arkheolohiia (Archaeology), № 2, pp. 6–25. [in Ukr.]

PACHKOVA, S. (2002). Funeral Rite of the Zarubyntsi Culture in the Middle Dnieper Region. Arkheoligia (Archeology), №3, pp. 27-39. [in Ukr.]

PETRASHENKO, V., KOZIUBA, V. (1999). Coast of the Kaniv Reservoir. Kyiv, 330 p. [in Ukr.]

PETROV, V. (1963). Names of Scythian Deities in Herodotus. Arkheolohiia (Archaeology). Vol. XV, pp. 19–32. [in Ukr.]

POBOL, L. (1990). Indo-European Features in the Archaeological Cultures Antiquities of Belarus in the Iron Age. VI International Congress of Slavic Archaeology. Moscow, Vol. I, pp. 68–71. [in Rus.]

POBOL, L. (1960). Settlement and Burial Ground of the Zarubyntsi Culture in Chaplin. [A Thesis for Candidate of Sciences Degree in History]. Moscow. 20 p. [in Rus.]

POBOL, L. (1974). Slavic Antiquities of Belarus. Minsk, 424 p. [in Bel.]

Late Zarubyntsi Culture Monuments on the Territory of Ukraine (Second Half of the 1st – 2nd Centuries AD). (2010). Ranneslavian­skyi (Early Slavic World), Issue 12. Moscow, 332 p. [in Rus.]

ROSTOVTSEV, M. (1925). Scythia and Bosporus. Leningrad, 626 p. [in Rus.]

RYBAKOV, B. (1979). Herodotus’ Scythia. Moscow. 247 p. [in Rus.]

SAMOILOVSKY, M. (1947). Korchuvaty Burial Ground. Arkheolohiia (Archaeology), Vol. I, pp. 101–109. [in Ukr.]

Slavs and their Neighbors at the End of the 1st Millennium BC – the First Half of the 1st Millennium AD (1993). Moscow, 327 p. [in Rus.]

TERENOZHKIN, A. (1961). Pre-Scythian Period on the Right Bank of the Dnieper. Kyiv, 248 p. [in Ukr.]

TERPYLOVSKYI, R., ZHAROV, T. (2014). Research Problems of the Kharivka Type Sites. From the Veneds to Rus. Kyiv, Kharkiv. pp. 45–59. [in Ukr.]

KUCHYNKO, M. (2005). Archeology of Volyn. Lutsk, 202 p. [in Ukr.]

TRACHUK, O. (2022). Localization of the Nevrian and Scythian-Plowmen Tribes in the Context of the Ethnogenesis of the Eastern Slavs. Ukrainoznavstvo (Ukrainian Studies), № 3, pp. 68-103. [in Ukr.]

TRACHUK, O. (2022). Tribal Nests of Scythian-Agricultural Settlements of the Left-Bank of Ukraine. Ukrainoznavstvo (Ukrainian Studies), № 2, pp. 32-61. [in Ukr.]

TRACHUK, O. (2017). Black Metallurgy in the Socio-Economic Life of Eastern Slavs on the Territory of Ukraine (Second Half of the 5th – 10th Centuries). Kyiv. 308 p. [in Ukr.]

TRACHUK, O. (2016). Family and Clan System among the Eastern Slavs. Naukovi zapysky z ukrainskoi istorii (Scientific Notes on Ukrainian History). Pereiaslav-Khmelnytskyi, Vol. 39, pp. 3–11. [in Ukr.]

TRETYAKOV, P. (1948). Eastern Slavic Tribes. Moscow. Leningrad, 184 p. [in Rus.]

TRETYAKOV, P. (1982). Antiquities of the Second and Third Fourth of the 1st Millennium AD in Upper and Middle Podesenia. Leningrad, Vol. I, 143 p. [in Rus.]

TRETYAKOV, P. (1960). Local Groups of Upper Dnieper Settlements and Zarubyntsi Culture. SA (Soviet Archeology), № 1, pp. 36–46. [in Rus.]

TRETYAKOV, P. (1982). Following Ancient Slavic Tribes. Leningrad, 144 p. [in Rus.]

KHAVLIUK, P. (1990). The Zarubyntsi Culture of Sounthern Pobuzhie and the Left Bank of the Middle Dniester. VI International Congress of Slavic Archaeology. Moscow, Vol. I, pp. 107–110. [in Rus.]

KHVOIKA, V. (1913). Ancient Inhabitants of the Middle Dnieper and their Culture in Prehistoric Times. Kyiv, 101 p. [in Ukr.]

KHVOIKA, V. (1901). Burial Fields in Middle Dnieper. ZRAO (Russian Archaeological Society News), Vol. XII, Issue 1-2. St. Petersburg, pp. 172–190. [in Rus.]

EBERT, M. (1929). Reallexicon der Vorgeschichte, XIII. Berlin, 180 p. [in Ger.]

Register of Archaeological Monuments of the Zhytomyr Region as of May 2010. [in Ukr.]

Lists of Historical Monuments of Zhmeryn District. [online] Available at: https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%97_%D0%96%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%83 [in Ukr.]

Lists of Historical Monuments of Tulchyn District. [online] Available at: https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%97_%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%87%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%83 [in Ukr.]

Lists of Historical Monuments of the Vinnytsia District. [online] Available at: https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%97_%D0%92%D1%96%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%83 [in Ukr.]

Lists of Historical Monuments of the Tyvriv District. [online] Available at: https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%97_%D0%A2%D0%B8%D0%B2%D1%80%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%83 [in Ukr.]

Lists of Historical Monuments of the Nemyriv District. [online] Available at: https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%97_%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%83 [in Ukr.]

Lists of Historical Monuments of the Lypovetskyi District. [online] Available at: https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%97_%D0%9B%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%86%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%83 [in Ukr.]

Lists of Historical Monuments of the Haisyn District [online] Available at: https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%27%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%97_%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%81%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%83 [in Ukr.]

##submission.downloads##

Опубліковано

2023-01-15

Номер

Розділ

Історичні студії